دگار
جمع‌آوری سیلاب‌های ناشی از بارندگی‌های فصلی سیستان و بلوچستان
دگار زمینی مسطح است با شیب بسیار کم که دیواره‌های خاکی کوتاه دارد و با هدف مهار سیلاب و کشت سیلابی ایجاد می‌شود. در استان سیستان و بلوچستان که منطقه‌‌ای خشک و نیمه‌خشک است الگوی بارش باعث ایجاد سیل و فرسایش می‌شود. از این رو در این استان و به‌خصوص در منطقه چابهار و روستای دشتیاری، برای مهار سیلاب از این سامانه استفاده می‌شود. دگار یک دروازه‌ی سیلاب‌گیر و نهر سیلاب‌رسان دارد. سيلاب پس از وارد شدن از دروازه‌ی سیلاب‌گیر بر زمين‌های دشت پخش شده و مقداری از آن نيز به داخل خاك نفوذ می‌كند و همزمان سبب كاهش شدت سيل، ايجاد زمينی جهت زارعت سيلابی و تغذيه‌ی آب‌های زيرزمينی می‌شود.
دگار موقع آبگیری(منطقه دشتیاری)
در بلوچستان جنوبی عموماً در دو فصل زمستان و تابستان باران می‌بارد. سطح این منطقه از تشکیلات غیر قابل نفوذ با ضخامت بالا پوشیده شده است و آبی که بر سطح زمین می‌بارد نمی‌تواند در آن نفوذ کند و به‌صورت جریان سطحی از دسترس خارج می‌شود. همچنین الگوی بارش نیز در مناطق خشک و نیمه خشک سبب سیل و فرسایش در منطقه می‌شود. مردم محلی با تکیه بر دانش بومی و روش‌های سنتی توانسته‌اند سازه‌هایی بنا کنند که با استفاده از آن‌ها به‌خوبی سیل‌ها را مهار و از آن بهره‌برداری می‌کنند. ساخت سامانههای هوتک و دگار یکی از این روش‌‌ها است و این سامانه‌ها اغلب در كنار هم هستند.
دگار حوضچه‌ای خاکی با دیوارهای بسیار کوتاه (با ارتفاع کمتر از یک و نیم متر ) و مساحت زیاد (۱ تا ۲۵ هکتار) است که با هدف مهار سیلاب و کشت سیلابی در اراضی بسیار مسطح و ریزدانه دشت‌های ساحلی چابهار به‌ویژه در بخش دشتیاری ایجاد می‌شود. دگار در مناطق ریزدانه‌ی سیلتی و رسی در سطح با شیب بسیار جزئی احداث می‌شود. این سامانه به ترتیب در باهوکلات، کهیر و زرآباد در جنوب استان سیستان و بلوچستان و در محدوده‌ی چابهار به ترتیب در روستاهای دشتیاری و پلان، نوبندان، کهیر و زرآباد پراکنش دارد و اصطلاح دگار صرفاً در منطقه‌ی چابهار و روستای دشتیاری به‌کار برده می‌شود. قدمت این سامانه به چند هزار سال (قبل از اسلام) می‌رسد.
موقعیت منطقه چابهار و روستای دشتیاری
دگار اغلب به شکل چهارگوش است و زمین مسطح، دیواره‌ی خاکی کوتاه، دروازه‌ی سیلاب‌گیر و نهر سیلاب‌رسان از اجزای مهم آن است که به صورت دستی ساخته می‌شود. در واقع برای ساخت آن از خاک استفاده می‌شود و به دست کارگر ماهر و گاهی با استفاده از ماشین‌آلات (تراکتور) احداث می‌شود. بعد از اینکه دگار پر از آب شد اهالی روستا یا صاحبان دگار برای جلوگیری از بازگشت آب از جوی ورودی، آن را می بندند تا آب از آن خارج نشود که به این عمل پربند می‌گویند. در این سامانه سیلاب روی زمین‌های دشت پخش شده و مقداری از آن به داخل خاک نفوذ می‌کند و همزمان سبب كاهش شدت سيل، ايجاد زمينی جهت زارعت سيلابی و تغذيه آب‌های زيرزمينی می‌شود. از دگار برای کشت غلات، علوفه، نخیلات، صیفی‌جات و حبوبات استفاده می‌شود.
دروازه دگار
نقش مشترک دگارها و هوتک‌ها را می‌توان چنین دسته‌بندی کرد:
- استفاده از روش بومی مناسب جهت استحصال آب که همسو با توسعه‌ی پایدار است.
- جلوگیری از هدررفت آب و فرسایش خاک، چون دگار که از جاری‌شدن آب جلوگیری می‌کند.
- داشتن اثرات مطلوب بر خصوصیات خاک و کمک به حاصل‌خیزی بیشتر آن.
- افزایش نفوذ آب به آبخوان.
- کم‌هزینه بودن و آماده‌سازی راحت، در صورت توسعه سبب اشتغال ساکنان محلی می‌شود.
- دگار می‌تواند به‌عنوان طرح اجرایی منابع طبیعی بدون مشکلات اجتماعی و فرهنگی باشد و سبب مشارکت بیشتر افراد و ترویج فرهنگ منابع طبیعی شود.
منابع
محمدخان، شیرین و نرماشیری، فاطمه و اعتمادی، پگاه،۱۳۹۰، روش‌های سنتی تأمین آب جهت خودکفایی کشاورزی از طریق سامانههای دگار و هوتک (مطالعه موردی: منطقه دشتیاری- سیستان و بلوچستان)، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد.