موزههای دانشگاهی
مجموعه یا مجموعههایی از اسناد، اشیا و آثار که به منظور تسهیل مقولۀ آموزش و پژوهش در درون دانشگاهها یا مراکز آموزش عالی گردآوری شدهاند یا به نوعی به آنها وابسته هستند، رایجترین تعریف برای موزههای دانشگاهی است. این مجموعهها علاوه بر رسالت آموزشی و پژوهشی خود، به نوعی میراث علمی، فرهنگی و معنوی دانشگاهها و مراکز علمی را در خود جای میدهند. موزههای دانشگاهی به نوعی فضای برای ارتباط دانشگاه و مراکز علمی با سایر پژوهشگران، مختصصان و عموم جامعه را فراهم میآورند. موزههای دانشگاهی مکانی معتبر برای حفظ میراث سازمانی و حافظههای تاریخی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی هستند. معرفی پیشینه، دستاوردها و نقاط عطف دانشگاهها و مراکز علمی به بدنه جامعه، دانشجویان، کارکنان و اساتید از دیگر کارکردهای موزههای دانشگاهی است که این امر در ارتقا جایگاه اجتماعی آنها بسیار تاثیرگذار است. پس به طور کلی رسالت موزههای دانشگاهی در چهار بخش آموزش، پژوهش، ارتباط با جامعه و ارتقا سطح فرهنگی اجتماعی دانشگاهها و مراکز علمی (ایجاد ارزش افزوده) قابل دستهبندی هستند. هر چند که نقش موزههای دانشگاهی در ارائه همگون فعالیتهای آکادمیک علوم محض و پایه با علوم انسانی، هنر، فرهنگ و سهیم شدن در خلق “علم شهروندی” و مردمی کردن علم را نمیتوان نادیده گرفت. پژوهشهای متعددی از نقش تاثیرگذار موزهها به طور عام و موزههای دانشگاهی به طور خاص در توسعه پایدار جوامع حکایت دارد.
پیشینه مختصر
موزههای دانشگاهی نقش بسیار مهمی در توسعه مفهوم امروزین موزهها داشتهاند. تاریخچه تاسیس موزههای دانشگاهی به نوعی با تاریخچه تاسیس دانشگاهها و مراکز آموزش عالی گره خورده است. همچنین تحول و تغییر نسل موزههای دانشگاهی به شکل معنی داری با تحول در ساختار و نیازهای آموزشی دانشگاه، مراکز پژوهشی و جامعه مرتبط است. توسعه موزههای دانشگاهی در سده 17 ام میلادی با تغیر نگرش از آموزش متکی به منابع مکتوب به آموزش تجربه محور شتاب بیشتری گرفت. نمونههای اولیه موزههای دانشگاهی بیشتر مجموعههایی از سنگها، فسیلها، گونههای گیاهی و جانوری یا آناتومیک انسانی بودند که برای تدریس علوم طبیعی و پزشکی به آنها رجوع میشد. از موزه هنر و باستان شناسی آشمولین دانشگاه آکسفورد را که در سال ۱۶۱۸ م. افتتاح شد، بعنوان نخستین موزه دانشگاهی بزرگ و هدفمند به مفهوم امروزین آن یاد کرد. در چند دهه گذشته با تغییر رویکرد درباره ارتباط میان دانشگاهها و جامعه و در رقابت با موزههای خارج از موسسات آموزشی، موزههای دانشگاهی در کشورهای توسعه یافته از مجموعههایی ساکت، منجمد و محدود به امور آموزشی و پژوهشی و ساختارهای درون دانشگاهی به فضاهایی زنده و پویا جهت برقراری پیوند میان جامعه و دانشگاه بدل شدهاند.
امروزه بیش از 4000 موزه دانشگاهی در قالب مجموعههای تاریخ طبیعی و موزههای هنر و انسانشناسی و باستانشناسی در دانشگاهها و مراکز علمی سراسر دنیا در حال فعالیت هستند. با توسعه موزهها دانشگاهی و افزایش نقش آنها در ساختارهای اجتماعی، در سال 2001 کمیته موزههای دانشگاهی UMAC بعنوان یکی از کمیتههای شورای بینالمللی موزهها ICOM شکل گرفت که این کمیته در ساختارسازی و نظاممند کردند موزههای دانشگاهی نقش تاثیرگذاری دارد.
موزه ملی علوم و فناوری و موزههای دانشگاهی
در ایران نیز با تاسیس دانشگاهها به مفهوم امروزی در دهه 30 خورشیدی زمینه برای ظهور موزههای دانشگاهی بوجود آمد. در این زمینه دانشگاههای مانند دانشگاه تهران، شهید بهشتی، فردوسی، اصفهان، چمران و … پیشرو هستند. چالشهای اصلی موزههای دانشگاهی در کشور را میتوان در عدم ساماندهی، نظاممندسازی و شبکهسازی خلاصه کرد. در حال حاضر تعریف بومی، مشخص و یکپارچهایی از موزههای دانشگاهی در کشور ارائه نشده است. از دیگر چالشهای موزههای دانشگاهی عدم فرآیندسازی و چارتسازی یکپارچه در همه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی است. تبیین نسبت موزههای دانشگاهی با جامعه و توجه به توسعه ارتباطات بینالمللی از دیگر مباحث نیازمند توجه است.
تلاش برای استقرار نظام موزهداری، تقویت و حفظ میراث علمی و فرهنگی دانشگاهها و مراکز علمی کشور از وظایف اصلی و مندرج در اساسنامه موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱۳۹۵، ماده ۵ بندهای ۴، ۶ و ۱۲) است. موزه ملی علوم و فناوری برای انجام وظایف قانونی خود در طی چند سال گذشته، فعالیتهای متعددی را آغاز کرده از جملۀ این فعالیتها برگزاری جلسات مختلف به منظور نهادینه کردن و تسهیل مسیر توسعه موزههای دانشگاهی در بالاترین سطوح مدیریت وزارت عتف است. همچنین شش جلسه سالانه مجمع عمومی موزههای دانشگاهی با مشارکت نمایندگان موسسات آموزش عالی و موسسات علمی و پژوهشی زیر مجموعه وزارت عتف توسط موزه برگزار شده است که ۳ جلسه اول بیشتر در قالب نشستهای طرح موضوع و سیاستگذاریهای اولیه انجام شد. جلسات چهارم تا ششم مجمع عمومی با مشارکت بیش از ۵۰ مرکز علمی و پژوهشی در قالب همایشهای یک یا دو روزه برگزار گردید که در این همایشها نظرات و مقالات مرتبط ارائه شد. از نتایج اصلی مجمع عمومی تدوین ویرایش اولیه آییننامه شورای موزههای دانشگاهی و تشکیل هیات اجرایی شورای موزههای دانشگاهی است. در حال حاضر مجمع با محوریت وزارت عتف در تلاش است مراحل ثبت قانونی شورای موزههای دانشگاهی را به سرانجام برساند.
شورای موزههای دانشگاهی
تمامی دانشگاهها ، موسسات پژوهشی، پارکهای علمی، آزمایشگاهها، هرباریومها، مرکز اسناد و کتابخانهها ، بانک اطلاعاتی مفاخر دانشگاهی و دانشجویی، مجموعههای علمی و گالریهای زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری میتوانند به عضویت آزاد شورا دعوت شوند.
کلیه دانشگاهها، موسسات پژوهشی سایر نهادهای کشورکه وابسته به وزارت عتف، یک نفر (در صورت وجود مسئول موزهها) را به عنوان نماینده دانشگاه، جهت عضویت در شورای موزههای دانشگاهی به صورت کتبی رسمی به دبیر شورا معرفی میکنند.
اعضای هیات اجرایی موزههای دانشگاهی
- معاون پژوهش و فناوری وزارت عتف (رییس شورا)
- رییس موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران (دبیر شورا)
- پنج نفر عضو اصلی و دو نفر عضو علیالبدل از مسولین موزههای دانشگاهی سراسر کشورکه با رای اکثریت اعضا شورا انتخاب گردیدهاند. اعضای اصلی هیئت اجرایی نمایندگان دانشگاههای انتخاب شده هستند که در صورت تغییر موقعیت شغلی جایگزین ایشان در جلسات حضور خواهند یافت.
- رییس کمیته ملی موزهها – ایکوم ایران (بازرس شورا)
- اعضاء غیردایمی از صاحب نظران و متخصصان حوزه موزهداری شامل نمایندگان رسمی از وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت صنعت و معدن، فرهنگستانهای کشور، کتابخانههای کشور،…) که به صورت مدعو برای یک جلسه یا بیشتر در موضوعات تخصصی از طرف اعضا و اعضا هیات اجرایی پیشنهاد شده و توسط دبیرخانه دعوت میشود.
معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
موزههای دانشگاههای سراسر کشور
«آییننامه شورای موزههای دانشگاهی کشور»
دبیرخانه شورای موزههای دانشگاهی کشور
موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران
پاییز 1399
مقدمه:
به منظور استقرار نظام ملی موزهداری، مندرج در اساسنامه موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، با استفاده از تمام ظرفیتهای قانونی در راستای ایجاد تثبیت جایگاه حقوقی، ساماندهی، شبکه سازی، تقویت و توسعه زیر ساختها، برنامهریزی برای تامین و مدیریت منابع مالی و ایجاد نظام موزهداری و ساماندهی گالریها و مجموعههای علمی و میراث علمی در مجموعه وزارت عتف “شورای موزههای دانشگاهی”تشکیل و بر اساس وظایف و اختیاراتی که در این آییننامه آمده است، عمل خواهد کرد. شورای موزههای دانشگاهی متشکل از نمایندگان همه موزهها و گالریها و مجموعههای علمی زیرمجموعۀ وزارت عتف خواهد بود که افزون بر سیاستگذاری، بستری مناسب را برای هماندیشی و همکاری در حوزهی فعالیتهای موزهای و به اشتراک گذاشتن دانش و تجربیات صاحبنظران، کارشناسان و اساتید این حوزه تخصصی برای ارائه خدمات بهتر به مخاطبان و ارتباط موثر با آنها ایجاد میکند.
تعاریف:
- موزه : موزه در این جا منظور موزهها و گالریها و آزمایشگاههای دانشگاههای کشور است
- شورا: عنوان شورا به شورای موزههای دانشگاهی کشور اطلاق می شود.
ماده 1- هدف
- سیاستگذاری و بسترسازی برای ایجاد و توسعه شبکهی موزههای دانشگاهی، گالریها و مجموعههای علمی در اسناد بالادستی وزارت عتف؛
- بسترسازی برای ایجاد و توسعه کمی و بهبود کیفیت حفاظت و نگهداری و مرمت موزههای تخصصی و عمومی در دانشگاهها؛
- تهیه اسناد تاریخی و پژوهشی و فراهم آوردن بستری مناسب برای توسعه همکاریهای بین موزهای و بین دانشگاهی؛
- سیاستگذاری و بسترسازی برای بهبود عملکرد موزهها و ارتقای جایگاه آنها به عنوان رسانهای برای آموزش غیر رسمی؛
- سیاستگذاری و بسترسازی به منظور آموزش و ارتقای مهارتهای حرفهای نیروی انسانی موزههای دانشگاهی؛
- ایجاد بستری مناسب برای به تولید ادبیات بومی و اشتراک گذاشتن تجارب و دانش موزهداری برای حفظ و معرفی مجموعهها و میراث علمی کشور؛
- کمک به توسعه ارتباط میان جامعه و دانشگاه از طریق ترویج علوم و فناوری توسط موزههای دانشگاهی؛
- گردآوری، حفظ و نگهداری مجموعههای علمی وایجاد فضایی علمی برای پژوهش در زمینههای مرتبط با نیازهای جامعه؛
- سامانبخشی و نظارت بر حفظ و نگهداری و معرفی میراث علمی و فناوریهای بومی ارزشمند کشور
- بسترسازی برگزاری تورهای بازدید آموزشی و جذب مخاطب به منظور رونق موزههای دانشگاهی و برقراری پیوند دانشگاه و جامعه؛
- بررسی نیازها و چالشهای مشترک حال و آینده موزهها و ارایه راهکارهایی برای رفع آنها: آیندهپژوهی موزههای دانشگاهی، گالریها و مجموعههای علمی؛
ماده 2- شورای موزههای دانشگاهی:
تمامی دانشگاهها، موسسات پژوهشی، پارکهای علمی، آزمایشگاهها، هرباریومها، مرکز اسناد و کتابخانهها، بانک اطلاعاتی مفاخر دانشگاهی و دانشجویی، مجموعههای علمی و گالریهای زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری میتوانند به عضویت آزاد شورا دعوت شوند.
کلیه دانشگاهها، موسسات پژوهشی سایر نهادهای کشور که وابسته به وزارت عتف، یک نفر (در صورت وجود مسئول موزهها) را به عنوان نماینده دانشگاه، جهت عضویت در شورای موزههای دانشگاهی به صورت کتبی رسمی به دبیر شورا معرفی میکنند.
ماده 3– اعضای هیئت اجرایی شورا: از این پس این هیئت با عنوان “هیئت اجرایی شورای موزههای دانشگاهی کشور نامیده میشود”
- معاون پژوهش و فناوری وزارت عتف (رییس شورا)
- رییس موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران (دبیر شورا)
- پنج نفر عضو اصلی و دو نفر عضو علیالبدل ازمسولین موزههای دانشگاهی سراسر کشورکه با رای اکثریت اعضا شورا انتخاب گردیدهاند. اعضای اصلی هیئت اجرایی نمایندگان دانشگاههای انتخاب شده هستند که در صورت تغییر موقعیت شغلی جایگزین ایشان در جلسات حضور خواهند یافت.
- رییس کمیته ملی موزهها – ایکوم ایران (بازرس شورا)
- اعضاء غیردایمی از صاحبنظران و متخصصان حوزه موزهداری شامل نمایندگان رسمی از وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت صنعت و معدن، فرهنگستانهای کشور، کتابخانههای کشور،…) که به صورت مدعو برای یک جلسه یا بیشتر در موضوعات تخصصی از طرف اعضا و اعضا هیات اجرایی پیشنهاد شده و توسط دبیرخانه دعوت میشوند.
تبصره 1: افراد موضوع بند 3 ماده 3 با درخواست دبیر شورا و حکم رییس هیات اجرایی به مدت سه سال به عضویت هیات اجرایی منصوب میشوند.
تبصره 2: شورا با دعوت دبیرخانه هر سال حداقل یک جلسه مجمع عمومی اعضا تشکیل و در مورد موضوعات مربوط به موزههای دانشگاهی، سیاستهای کلی، انتخابات هیات مدیره و مواردی که از طرف رئیس شورا یا هیات مدیره ارجاع داده میشود، تبادل نظر و تصمیم گیری به عمل می آورد. تصمیمات شورا بر اساس رای اکثریت و پس از ابلاغ رئیس شورا قابل اجرا است.
تبصره 3: دبیر شورا مسئولیت دبیرخانه که به صورت دایمی درمحل موزه ملی علوم و فناوری ایران ایجاد میشود، برگزاری جلسات، دعوت از اعضا، تنظیم دستور جلسات و پیگیری مصوبات شورا را بر عهده دارد.
تبصره 4: غیبت و عدم حضور سه جلسه پشت سرهم بدون توضیح هر یک از اعضا هیات اجرایی موجب حذف ایشان میشود و فرد جانشین از اعضا علیالبدل منصوب میشود.
تبصره 5: جلسات هیئت مدیره حداقل هر دو ماه یکبار تشکیل میشود.
تبصره 6: تاریخ برگزاری مجمع عمومی نیمه دوم هر سال خواهد بود.
ماده 4- وظایف هیئت اجرایی شورا:
- تثبیت جایگاه حقوقی موزهها در قوانین، مقررات و اسناد بالادستی وزارت عتف و دانشگاههای موسسات پژوهشی کشور؛
- تصویب و ابلاغ آییننامهها، ضوابط و استانداردهای مورد نیاز موزههای علمی به اداره کل موزههای کشور جهت اخذ مجوزهای رسمی؛
- تصویب و ابلاغ سیستم پایش شاخصهای ارزیابی فعالیتهای موزهها و شرکت درآیین انتخاب موزههای برتر کشور با رویکرد مجزا؛
- بررسی و اولویتبندی نیازهای تجهیزاتی، مالی و منابع انسانی موزهها و ارایه به اعضا شورا؛
- بررسی تخصیص منابع مالی و پیگیری بودجه اختصاصی برای موزههای دانشگاهی؛
- بسترساری و نیازسنجی تشکیل کمیتههای مستندسازی علمی، رسانه، شناسایی و معرفی حامیان و
خیرین موزههای دانشگاهی و …؛ - سیاستگذاری و بسترسازی به منظور ساماندهی روشهای جذب، آموزش و تعامل با مخاطبان و بازدیدکنندگان؛
- سیاستگذاری و تعیین خطمشی نشستهای سالانه موزههای دانشگاهی و همایشهای علمی بر اساس نیازمندیهای روز جامعه و دانشگاه؛
- شناسایی و بسترسازی تولیدات نشر متون علمی موزه ای به صورت چاپ و نشر الکترونیکی با استفاده از ظرفیت دانشگاهها و راه اندازی وبسایت موزههای دانشگاهی و مجموعههای علمی کشور
- بررسی درخواستهای عضویت در شورای موزه از طرف موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی و پژوهشی؛
- بررسی و بسترسازی برای تحقق درخواستهای راهاندازی کمیتههای تخصصی و منطقهای اعضا شورا در سراسر ایران.
- سیاستگذاری و تبیین راهکارهایی برای ایجاد شبکه موزههای دانشگاهی، گسترش فعالیتهای ترویجی و همکاریهای مشترک موزههای دانشگاهی در سطح ملی و بین المللی و برگزاری جشنواره، نشستهای علمی، کارگاه، همایش، نمایشگاههای سیار و پروژههای مشترک؛
ماده 5– محل دبیرخانه شورای موزههای دانشگاهی کشور
- دبیرخانه به صورت دایمی درمحل موزه ملی علوم و فناوری ایران است.
- میزبانی برگزاری جلسات مجمع عمومی سالانه در محل وزارتخانه عتف است.
تبصره 7- میزبانی برگزاری جلسات مجمع عمومی با درخواست دانشگاههای داوطلب و بررسی و تایید هیات اجرایی در سایر مکانهای موسسات عضو میسر است.این آییننامه در 5 ماده و 7 تبصره در طی جلسات اعضا هیات اجرایی شورای موزههای دانشگاهی در تاریخ 12 دیماه 1397 در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شد، مطرح گردید و در جلسه 26 دیماه همان سال و در جلسه 26 آذر ماه سال 1399 با حضور اعضا هیات انتخابی شورا و بازرس شورا به تصویب ایشان رسید و از این تاریخ قابل اجرا است.