سیاه پُشتِه
روایت زیستی
انار متعلق به تیرهی انارسانان است. یکی از قدیمیترین میوههای خوراکی شناخته شده است که در مناطق نیمهگرمسیری رشد میکند. انار بومی ایران است. علاوه بر تولید بالا، ایران با داشتن بیش از ۷۶۰ رقم انار دارای غنیترین ذخایر ژنتیکی و تنوع رقمها در جهان است. تفاوت بین رقمهای انار در شرایط آب و هوایی مختلف است و ترکیب شیمیایی میوهی انار بهطور قابلتوجهی تحت تأثیر نوع رقم، منطقه، اقلیم، مرحلهی رسیدن و عملیات باغی قرار میگیرد.
در روستای انبوه در شهرستان رودبار، ارقام مختلف انار وجود دارد: کاس انار، مَلوسی انار، گُندِه مَلوسی انار، سیاه پُشتِه. سیاه پُشتِه، نوعی انار سیاه وحشی است و چون به میزان زیادی آب احتیاج دارد معمولاً در مزارع پر آب و در بخشهایی قابلیت رشد دارد که بارندگی سالانهی زیادی داشته باشند. سیاه پُشتِه در جنگلهای شمال کشور به صورت خودرو رشد میکند. این نوع انار دارای پوستی کاملاً سیاه رنگ است که دانههای داخلی آن نیز سیاهند.
منابع
شاکـری، منصور؛ دهقانی، فـرهاد؛ بررسی و مقایسهی یازده رقم از انارهای تجارتی استان یزد، زراعت و باغبانی شمارهی٧٧ ، زمستان ١٣٨۶.
روایت فرهنگی
روستای انبوه در شهرستان رودبار و در دل کوه واقع شده است و از اینرو منطقهای سردسیر و کوهستانی محسوب میشود. دامداری و کشاورزی از فعالیتهای اصلی معیشتی اهالی روستای انبوه است. همه ساله در فصل پاییز انارچینی در این روستای تاریخی انجام میشود. چیدن انار در روستای انبوه یکی از آیینهای دیرینه است و مردم روستا همزمان با برداشت این محصول نوعی از همیاری مشاع را به نمایش میگذارند.
رسم انارپَرانی از دیگر رسوم روستای انبوه است. هنگامی که عروس را به خانهی داماد میبرند و عروس به چند قدمی داماد میرسد، داماد سه عدد انار را پی در پی به طرف عروس پرتاب میکند. اطرفیان عروس «انار اول» را میگیرند. زنی از زبان عروس به داماد میگوید: «پا اندازی عروس را بده«! داماد مثلاً جواب میدهد: «یک درخت گردو پا اندازی دادم.»، داماد «انار دوم» را میزند. مجدداً همان زن از طرف عروس به پدر داماد که در جمع حاضر است میگوید: «پا اندازی عروس را بده!» پدر داماد قبول میکند و مثلاً میگوید: «دو رأس گوسفند پااندازی دادم.» داماد «انار سوم» را میاندازد و بیدرنگ به طرف عروس میدود و یک دستمال ابریشمی از جیب بیرون میآورد، یک سرِ دستمال را به دست عروس میدهد و سر دیگر آن را خود میگیرد و عروس را کشانکشان به طرف خانه خود میبرد. اما همین که به چند قدمی خانه رسید سر دستمال را رها میکند و با عجله خود را به درون خانه میاندازد و بر بام صعود میکند و بالای در خانه، لب بام میایستد تا عروس از زیر پای او رد شود تا به این طریق همه عمر بر سر عروس مسلط باشد.«
مردم در نقاط مختلف جهان، انار را مادر زمین، زُهدان طبیعت و مظهری از بركت، باروری، فراوانی و جاودانگی پنداشتهاند. پُردانگی میوهی آن را هم نماد بركت و باروری بهشمار آوردهاند. ازاینرو، درخت انار و میوه و شاخههای آن در اسطورههای بیشتر اقوام جهان و ادیان الاهی مقدس شمرده شدهاند. بنابر اساطیر ایرانی، از فروریختن خون سیاوش بر زمین، به گفتۀ فردوسی «گیاهی برآمد همانگه ز خون» كه آن را گیاه سیاوشان یا «خون سیاوشان» خواندند. در بیستون درخت اناری روییده بود كه آن را «انار فرهاد» مینامیدند. در افسانهای آمده است كه فرهاد از شنیدن خبر مرگ شیرین تیشه بر سرش زد؛ دستۀ تیشه كه از چوب انار بود، بر زمین افتاد و در خون فروریختهی فرهاد بر خاك رویید. میوهی این درخت را كه میشكافتند، اندرونش سوخته و خاكستر بود. آریاییان قدیم و سپس پیروان دین مزدیسنا (زرتشتیان) جایگاهی ایزدی برای انار میپنداشتند و شیرۀ آن را مقدس میشمردند. بنا به برخی روایتها، ازجمله روایت كتاب زراتشتنامه، زردشت یك دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار با خوردن آن رویینتن شد و دیگر زخمی بر او كارگر نیفتاد. مهمترین شبچرهی سفرهی تنقلات شب یلدا یا شب چله (شب اول دیماه و آغاز زمستان) انار و هندوانه بوده است. خوردن انار در شب چله را دوركنندهی تب و آزار گرمای تابستان، سبب دور ساختن آدمیزادگان از گزند جانوران و حشرات در تابستان و دور كردن ناخوشیها و بیماریها از تن در یك سال پنداشتهاند.
منابع
انار | دانشنامه فرهنگ مردم ایران | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (cgie.org.ir)
شما نیز میتوانید در این فعالیت مشارکت داشته باشید و روایتهای فرهنگی محلیتان را به صورت عکس، فایل صوتی، متنی یا فیلم ارسال کنید تا در کنار دیگر موارد قرار بگیرد.