کَجچینی
روایت زیستی
کرم ابریشم بومی چین است اما امروزه در سراسر جهان آن را میشناسند. طول این کرم وقتی از تخم بیرون میآید تقریباً ۲ تا ۳ میلیمتر است و در انتهای بدن خود یک شاخ یا دُم کوچک دارد. خوراک اصلی کرم ابریشم برگ توت است ولی علاوه بر آن برگ پرتقال یا کاهو هم میخورد. در طول یک دوره رشد ۴۵ روزه، طول آن به ۷۵ میلی متر میرسد و بعد از این مرحله کرم شروع به تنیدن تار دور خود میکند و پیلهای به رنگ سفید یا زرد کمرنگ بهوجود میآورد. طول تاری که کرم ابریشم به دور خود میتند حدود ۹۱۵ متر است. از این تار برای تهیهی لباس استفاده میشود. اگر از پیله برای استخراج تار استفاده نشود و به حال خود رها شود پروانهای از درون آن بیرون میآید. طول بالهای این پروانه ۴۰ تا ۵۰ میلیمتر است. پروانهی مادهی بالغ بزرگتر از نر بالغ است. رنگ پروانهی ابریشم معمولاً بور تا قهوهای روشن است و نوارهای تیرهی نازکی در سراسر بدنش وجود دارد. بالها کرمرنگند و رگههای تیره بر روی خود دارند. پروانهی نر با رقصِ بال زدن پروانهی ماده را برای جفتگیری ترغیب میکند. پروانهی ماده حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ تخم میگذارد. این تخمها در دمای ۲۴ تا ۲۹ درجه سانتیگراد زنده میمانند و پس از ۷ الی ۱۴ روز کرمهای ابریشم از تخم بیرون میآیند. این گونه دیگر تنها به دست انسان پرورش مییابد و در طبیعت به صورت آزاد یافت نمیشود.
روایت فرهنگی
در سدههای گذشته بیهپیش کانون تولید ابریشم خام و دستبافهای ابریشمی و برودِریدوزی بود. شهر لاهیجان، مرکز بیهپیش، تا حدود چهل سال پیش مرکز پرورش کرم ابریشم در گیلان بود تا جایی که نام خود را نیز از این حرفه گرفته است. جُزء اول این کلمه «لاه» در زبان پهلوی به معنی ابریشم خام است و «جان» در جزء دوم «لاهیجان» پسوند مکان است. در زبان گیلکی به پیلهی کرم ابریشم کَج میگویند.
کشاورزان برای نگهداری از کَج از بنایی به نام تِلِمبار استفاده میکنند.
کَف تلمبار را از شاخههای نازک برگ توتِ سفید پر میکنند که به آن خال میگویند. کرمها روی خال تار میتنند و پیله میسازند. نوغاندار در روز معینی دوستان و آشنایان را برای کجچینی خبر میکند و به فراخور وضعیت معیشتی خود برای آنان غذایی تهیه میکند. خبرشدگان، زن و مرد و کوچک و بزرگ، به کمک نوغاندار میروند و با شور و شادی کجها را میچینند (جمع میکنند) و در پایانِ کار، تلمبار در اختیار کوچکتران چُست و چالاک قرار میگیرد تا سرک بکشند و کجهای جا مانده را بچینند.
منابع
پاینده لنگرودی؛ محمود، مثلها و اصطلاحات گیل و دیلم، نشر سروش
شما نیز میتوانید در این فعالیت مشارکت داشته باشید و روایتهای فرهنگی محلیتان را به صورت عکس، فایل صوتی، متنی یا فیلم ارسال کنید تا در کنار دیگر موارد قرار بگیرد.