کاه‌کشان: از چشم سر تا چشم جیمز وب

اندازه‌ی کهکشان ما بسیار بزرگ است و در حدود صد هزار سال طول می‌کشد تا نور ستاره‌ای از یک طرف این کهکشان به آن طرف آن برسد! ما که بر روی زمین نشسته‌ایم و به گرد خورشید، ‌یعنی یکی از میلیاردها ستاره‌ی کهکشان می‌‌گردیم نمی‌توانیم کهکشان را از بیرون ببینیم. پس چطور می‌دانیم که ما در یک کهکشان هستیم؟ بیایید مثالی بزنیم. فرض کنید کسی در آپارتمانی در ساختمانی بزرگ چشم باز می‌کند. او تا به حال ساختمان را از بیرون ندیده است و نمی‌تواند از داخل ساختمان همه‌ی آن را ببیند و فقط بخش‌هایی از آن را می‌بیند: پنجره‌، بالکن و پنجره‌های همسایه‌های ساکنِ همان ساختمان. او هم‌چنین خانه و ساختمان‌های اطراف در کوچه و خیابان را می‌بیند و حدس می‌زند که شاید در ساختمانی شبیه به یکی از آنها قرار دارد و با این روش شکل ساختمان خود را حدس می‌زند و به تصویر می‌کشد.

اخترشناسان هم کاری مانند این فرد کرده‌اند، البته بسیار پیچیده‌تر و دقیق‌تر و با رصدهای متنوع بسیار که روز به روز هم دقیق‌تر می‌شود. آنها با دیدن بخش‌هایی از کهکشان خودمان و رصد تعداد زیادی از کهکشان‌های دیگر و طبقه‌بندی آنها بر اساس مشخصات ظاهری یا طیف دریافتی از آنها، متوجه شده‌اند که کهکشان ما یکی از هزاران میلیارد کهکشانی است که در عالم وجود دارد. شناخت این کهکشان‌ها و مطالعه و پژوهش درباره‌ی چگونگی به‌وجود آمدن و تحول و تغییرات آنها از زمینه‌های جذاب برای پژوهش‌های پژوهشگران اخترشناسی است که به ابزارهای متنوع رصدی نیاز دارد.

رصد با چشم‌های مختلف

منجمان و اخترشناسان امروزی آسمان را با چشم‌های مختلفی می‌بینند. یعنی چه؟ یعنی تلسکوپ‌هایی می‌سازند با اندازه‌های متنوع و مناسب برای طول‌موج‌های مختلف در طیف الکترومغناطیس! از تلسکوپ‌هایی چند ده متری بر روی زمین (مانند تلسکوپ رصدخانه‌ی ملی ایران) تا تلسکوپی با تجهیزاتی به بزرگی یک زمین تنیس در فضا.

اما چرا پژوهشگران نجوم علاقه دارند امواج مختلف الکترومغناطیسی را دریافت کنند؟ مگر همین نور معمولی که با‌ آن اطراف و آسمان شب و ماه و ستاره‌ها را می‌بینیم چه اشکالی دارد؟ موضوع این است که اجرام مختلف در عالم مانند ستاره‌های جوان تا ستاره‌های پیر، کهکشان‌های فعال، کهکشان‌های در حال برخورد و ابرنواخترها امواج مختلفی به اطراف می‌فرستند و برای شناخت بهتر عالم نیاز است همه‌ی این امواج را دریافت کنیم. از طرفی چون لایه‌های مختلف جوّ زمین بعضی از این امواج را پراکنده یا جذب می‌کنند و بعضی از این امواج به ما نمی‌رسند برای دریافت این امواج باید به بیرون از زمین برویم. همین است که تلسکوپ‌های مختلفی ساخته می‌شوند: تلسکوپ‌های رادیویی، تلسکوپ‌های نور مرئی، تلسکوپ‌های فروسرخ، تلسکوپ‌‌ها و آشکارسازهای پرتوهای ایکس و گاما که بعضی از آنها روی زمین قرار دارند و بعضی به فضا فرستاده شده‌اند.