آیا ممکن است سیستم ایمنی ما اشتباه کند؟
وقتی که میکروبی (مثل ویروس، باکتری، قارچ بیماریزا و …) به ما نزدیک میشود، بخشهای مختلف سیستم ایمنی ما شروع به کار میکنند تا با ایجاد «پاسخ ایمنی» در برابر بیماریها از ما محافظت کند. بخشهای اصلی سیستم ایمنی اینها هستند: مجموعهای از سلولها و پروتئینهای مختلف که با میکروبها مبارزه میکنند (مثل گلبولهای سفید و آنتیبادیها)، بخشهایی از بدن که این سلولها را تولید میکنند (مغز استخوان و غدهی تیموس)، بعضی بخشهای بدن که این سلولها را ذخیره میکنند (مثل لوزهها، گرههای لنفی و طحال) و بخشهایی که این سلولها را انتقال میدهند (رگهای لنفی).
سیستم ایمنی فقط به میکروبها حساس نیست و عوامل مختلف دیگری مثل کرمهای انگلی، سلولهای سرطانی، اندامها و بافتهای پیوندشده و حتی گردهی گیاهان، مواد غذایی، داروها یا موی حیوانات هم ممکن است پاسخ ایمنی ایجاد کنند. اما سیستم ایمنی چطور میداند که به چه چیزهایی پاسخ دهد؟ آیا ممکن است سیستم ایمنی ما اشتباه کند و به خودمان صدمه بزند؟
خودی یا غیرخودی؟
سیستم ایمنی برای دفاع از ما باید بتواند چیزهایی که به بدنمان تعلق دارد (خودی) را از آنچه تعلق ندارد (غیرخودی یا بیگانه) تشخیص دهد. تمام سلولهای بدنِ هر یک از ما روی سطحشان مولکولهایی برای شناسایی شدن دارند که مخصوص خودِ ماست و سیستم ایمنی بدنمان آنها را بهعنوان «خودی» میشناسد. میکروبها هم روی سطح یا داخل سلولهایشان «مولکولهای شناسایی» ویژهی خودشان را دارند که برای بدن ما بیگانه حساب میشوند. به این مولکولهای شناسایی که سیستم ایمنی تشخیصشان میدهد آنتیژن میگوییم.
آنتیژنها فقط درون یا روی سطح سلولها نیستند، بلکه سیستم ایمنی ممکن است چیزهای دیگری مانند مولکولهای غذا یا گردهی گیاهان را هم آنتیژن تشخیص دهد. اگر آنتیژنی غیرخودی و خطرناک تشخیص داده شود، در بدن پاسخ ایمنی ایجاد میکند؛ یعنی گلبولهای سفید و سلولهای ایمنیِ دیگر فعال میشوند تا با عامل مهاجم مقابله کنند و آن را از بین ببرند.
وقتی سیستم ایمنی فریب میخورد
شاید شنیدهاید که برخی از میکروبها میتوانند سیستم ایمنی را فریب دهند. این نوع میکروبها آنتیژنهای خودیِ سلولهای بدن ما را تغییر میدهند تا سیستم ایمنی دیگر نتواند آنها را بشناسد. در این حالت مشکلاتی ایجاد میشود که آنها را «اختلالات خودایمنی» مینامند (مثل بیماری لوپوس یا روماتیسم مفصلی). در این اختلالات، بدن بیمار خودی را با غیرخودی اشتباه میگیرد و در مقابلِ بافتها و سلولهای خودش پاسخ ایمنی نشان میدهد.
وقتی سیستم ایمنی حساس میشود
وضعیت دیگری هم ممکن است ایجاد شود که برای بسیاری از ما آشناست. گاهی اوقات سیستم ایمنی بدن ما در پاسخ به آنتیژنهای بیگانهای که معمولاً بیضررند، پاسخ ایمنیِ شدیدی نشان میدهد و علامتهایی (مثل خارش و قرمز شدن پوست، عطسه و آبریزش) ایجاد میکند که احتمالاً در زمان حساسیتهای فصلی یا حساسیت به موی گربه و … تجربه کردهایم. بیشتر این علامتها نتیجهی آزاد شدن مولکولهایی بهنام «هیستامین» از سلولهای ایمنی است. داروهای ضدحساسیت (یا آنتیهیستامینها) که مصرف میکنیم، در واقع مولکولهای هیستامین را بیاثر میکنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!