ژنها: دفترچه راهنمای بدن ما
آیا می‌دانید چطور بسیاری از خصوصیات ظاهری و خلقی شما با والدین‌تان مشترک است؟ پاسخ این سؤال در «ژن» است که شاید نامش را شنیده باشید. اما ژن چیست و از کجا آمده است؟ چرا دانشمندان خصوصیات موجودات زنده را به ژن‌هایشان ربط می‌دهند؟
ژنها شامل اطلاعاتی هستند که به سلول‌های ما کمک می‌کند تا پروتئین‌های بدنمان را بسازند؛ پروتئین‌هایی که وظایف مختلفی دارند تا بدن ما را سالم نگه دارند. مثلاً پوست و ناخن از پروتئین‌هایی به نام «کراتین» ساخته می‌شود؛ برخی پروتئین‌ها در دفاع از بدن در برابر میکروب‌ها شرکت می‌کنند و برخی هم بخش‌های دیگر بدن، مانند رنگدانه‌های عنبیه‌ی چشم را می‌سازند. بنابراین اطلاعات موجود در ژنها ویژگی‌های ما را تعیین می‌کند؛ ویژگی‌هایی مانند رنگ چشم، رنگ مو، قد، گروه خونی و غیره.
ژنها تکه‌هایی از مولکول‌های DNA هستند. DNA ماده‌ای شیمیایی است که تقریباً در همه‌ی سلول‌های بدن ما وجود دارد و به شکل کلاف‌هایی درون هسته‌ی سلول فشرده شده است. این کلاف‌های فشرده را کروموزوم می‌نامند. DNA از دو رشته‌ی تاب‌خورده تشکیل شده که هر رشته‌ی آن میلیون‌ها واحد سازنده دارد. این واحدهای سازنده چهار نوع‌اند و با حروف A، T، C و G نشان داده می‌شوند.
ژنها تکه‌هایی از رشته‌های DNA هستند. رشته‌های DNA از دو زنجیر تشکیل شده‌اند. در هر زنجیر واحدهای سازنده‌ی A، T، C و G به هم متصل شده‌اند.
ژنها تکه‌ای از DNA هستند و بنابراین مثلِ DNA از متصل شدن تعداد زیادی از Aها، Tها، Cها و Gها، با تعداد و ترتیب‌های مختلف تشکیل می‌شوند. در بدن هر یک از ما تقریباً بیست هزار ژن وجود دارد. تعداد واحدهای سازنده‌ی ژن‌های مختلفِ ما، بین چند صد تا چند میلیون متغیر است.
موجودات مختلف ژن‌های مختلفی دارند که باعث می‌شود شکل و کارکرد بدن آنها متفاوت شود. اما همه‌ی این ژنها از همین چهار نوع واحد سازنده ساخته شده‌اند. به‌عبارتی A، T، C و G «الفبای ژنها» هستند و با ترکیب‌های مختلف‌شان ژن‌های مختلف را می‌سازند؛ درست همان‌طور که حروف الفبا با هم ترکیب می‌شوند و میلیون‌ها کلمه‌ی متنوع می‌سازند. این یکی از دلایلی است که باعث شده دانشمندان معتقد باشند تمام موجودات زنده‌ی روی کره زمین به هم مربوط‌اند. مثلاً شاید برایتان جالب باشد که انسان و شامپانزه نود و شش درصد شباهت ژنتیکی دارند. این شباهت در مورد انسان و مگس به پنجاه درصد می‌رسد.
موجودات زنده ژن‌های متفاوتی دارند، اما همه‌ی این ژنها ترکیبی از همین چهار واحد سازنده‌ی A، T، C و G هستند.
از آنجا که الفبای ژنها بین همه موجودات مشترک است، به نظر شما آیا می‌توان از این موضوع به نفع بشر سود جست؟ این همان کاری است که در مهندسی ژنتیک، با دستکاری و ترکیب ژن‌های موجودات زنده‌ی مختلف انجام می‌شود. مثلاً مهندسان ژنتیک ذراتی تولید می‌کنند که برای حشرات سمّی باشد و برای انسان بی‌خطر؛ یا گوجه فرنگی‌هایی می‌سازند که دو برابرِ گوجه فرنگی‌های معمولی در برابر فاسد شدن دوام بیاورند. با این کار حتی می‌توانند واکسن بسازند یا برخی باکتری‌ها را طوری تغییر دهند که بتوانند پروتئین انسولین را تولید کنند و با انسولینِ تولیدشده بتوان جان انسان‌های مبتلا به دیابت را نجات داد. در صنعت هم باکتری‌های دیگری را تغییر می‌دهند تا پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر بسازند. این پلاستیک‌ها در طبیعت تجزیه می‌شوند و به همین دلیل برخلاف پلاستیک‌های معمولی محیط‌زیست را آلوده نمی‌کنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!